این طرح با هدف شناسایی زیستگاههای مناسب، نقاط دارای جمعیت بالا، تعیین عوامل تهدید طبیعی و انسانی بر زیستگاه به منظور حفاظت موثرتر از گونه و ارائه راهکارهای حفاظتی در جهت بهبود وضعیت زیستگاه و جمعیت گونه و همچنین کاهش تعارضات موجود بین انسان و مارهای سمی به ویژه افعی لطیفی در پارک ملی لار با همکاری باغ وحش تحقیقاتی پیلسن کشور چک و اداره کل محیط زیست استان تهران از تابستان ۱۳۹۴ آغاز شده و تا سال ۱۳۹۹ ادامه خواهد داشت. بخشی از این طرح حفاظتی آگاهسازی عشایر پارک ملی لار در ارتباط با ارزش های مارها بویژه افعی لطیفی به منظور کاهش کشتار و تخریب زیستگاه های باقی مانده است. آگاهسازی و آموزش مردم بومی در ارتباط با حفاظت از افعی لطیفی اهمیت بسزایی داشته و می تواند به عنوان یکی از راهکارهای حفاظت از این خزنده در معرض خطر انقراض، نقش موثری در بقای آن  ایفا کند.

طرح آموزش مردم محلی، پایش و بررسی زیستگاه افعی لطیفی(Montivipera latifii)  در پارک ملی لار
افعی کوهستانی لطیفی در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت در رده در معرض خطر انقراض قرار دارد. مهمترین عوامل تهدید افعی کوهستانی لطیفی تخریب زیستگاه، چرای بی رویه دام در مراتع و تخریب و تکه تکه شدن زیستگاه، صید و خارج کردن افعی ها توسط مارگیرها از زیستگاه به منظور سَم گیری، فروش آن به سرم سازی رازی و کسب درآمد، آتش زدن بوته ها توسط چوپانان و از بین بردن پناه این گونه، کشتن آن توسط برخی چوپانان و افراد ناآگاه بدلیل ترس از گزیده شدن و همچنین  هم زمانی چرای دام و زاد آوری افعی ها در پارک ملی لار است.  براساس مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست و به استناد ماده سه قانون شکار و صید، جریمه صدمه زدن و یا صید به  ازای هر افعی کوهستانی لطیفی یک میلیون تومان است.

در این طرح خزندگان زاگرس به منظور یافتن زیستگاههای حساس جهت حفاظت در چهار استان  محدوده زاگرس مرکزی مورد بررسی قرار گرفت و دوازده تیره، سی جنس و سی و هفت گونه شناسایی شده است. موسسه خزنده شناسان پارس با بهره گیری از متخصصین مجرب درزمینهٔ مطالعات خزندگان و دوزیستان بررسی های خود را در مناطقی چون: منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی تنگ صیاد، منطقه حفاظت‌شده تنگ بستانک، منطقه حفاظت‌شده دنا و دنای شرقی، منطقه حفاظت‌شده هلن و سبزکوه، بروجن و سمیرم و روستاهایی پایلوت: دشت رز، ده برآفتاب، خفر، سیور، حیدرآباد، گل سفید، جیدرزار، مارگون و سایر روستاهای منطقه به انجام رسانیده. همچنین کارگاه‌های آموزشی برای محیط بانان و مردم محلی استان‌های چهارمحال‌وبختياري، کهگیلویه و بویر احمد، فارس و اصفهان در جهت افزایش آگاهی عمومی برگزار گردید.

این طرح حفاظتی با هدف مشارکت مردم بومی در حفاظت از تمساح پوزه کوتاه در استان سیستان و بلوچستان توسط موسسه خزنده شناسان پارس و با حمایت مالی دفتر کمک های کوچک سازمان ملل به انجام رسیده است. بزرگترین عامل تهدید این خزنده بزرگ جثه در ایران کاهش منابع آبی و تخریب اندک زیستگاههای باقی مانده آن در جنوب شرق کشور است. تعارض بر سر منبع حیاتی مشترک بین انسان و گاندو که همان آب است باعث شده که این گونه هرچه بیشتر در معرض تهدید قرار گیرد. وضعیت حفاظتی تمساح پوره کوتاه در فهرست سرخ  اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت، آسیب پذیر (Vulnerable) گزارش شده است. متاسفانه عمده جمعیت های وحشی این جانور در مناطق پراکنش آن در سراسر دنیا از بین رفته اند. تا کنون حضور گاندو از حوزه رودخانه سرباز، رودخانه های کاجو و نهنگ در جنوب استان سیستان و بلوچستان در ایران گزارش شده است. همچنین یک سایت تحقیقاتی در روستای ریکوکش در شهرستان چابهار جهت تکثیر و احیای گاندو توسط سازمان حفاظت محیط زیست احداث شده که در سال ۱۳۹۳ جمعیتی حدود ۴۰ فرد را در خود جای داده است.

 آموزش و مشارکت مردم بومی در حفاظت از تمساح پوزه کوتاه

آموزش دانش آموزان دو روستای درگس و باهوکلات به تعداد 251 نفر، تجهیز کتابخانه مدارس منطقه و برگزاری کارگاههای آموزشی و اطلاع رسانی برای کارشناسان محیط زیست، همیاران، محیط بان، دهیاران، اعضای شورایاری، معلمین مدارس و سایر مردم محلی روستاهای درگس، باهوکلات و ریکوکش و همچنین استفاده از شیوه های مشارکتی و تسهیل گرانه در محیط های محلی با تکیه بر یادگیری مشترک و واقعیت های محلی با حضور و راهنمایی های آقای سید بابک موسوی نژاد، تحلیل پدیده ی آب و معضلات کم آبی از زوایای مختلف به عنوان تنها زیستگاه گاندو از طریق صحبت، همفکری و مشارکت کشاورزان، مغازه داران، دستفروشان، جوانان، همیاران، کپرنشینان، تعامل خانم های گروه با خانم های محلی، معلمان مدارس ابتدایی و راهنمایی و همچنین بهورز روستای درگس  بخشی از فعالیتهای انجام شده در این طرح حفاظتی مشارکتی بین سالهای 1391 تا 1394 است. تهیه مستند گاندو به کارگردانی پرهام دیباج و با حمایت دفتر کمک های کوچک سازمان ملل و همچنین نصب تابلوهای کنار جاده ای و اطلاع رسانی حفاظت از گاندو از فعالیت های باقی مانده این طرح حفاظتی است.

آموزش و مشارکت مردم بومی در حفاظت از تمساح پوزه کوتاه

آموزش و مشارکت مردم بومی در حفاظت از تمساح پوزه کوتاه

 لاک پشت فراتی با نام علمی Rafetus euphraticus تنها لاک پشت لاک نرم ايران و يکی از گونه‌های به شدت وابسته به آب و مرموز خانواده لاک پشت‌های سه چنگالی است که در رودخانه‌های دجله و فرات و انشعابات آن‌ها در کشورهای ترکيه، سوريه، عراق و ايران يافت می‌شود. پراکنش شناخته شده لاک پشت فراتی در ايران رودخانه‌های کارون، کرخه، دز، جراحی و انشعابات آن‌ها و همچنين تالاب‌های استان خوزستان است. وضعيت حفاظتي نامطلوب، پراکنش محدود لاک‌پشت فراتي، صيد و عدم آگاهي از ارزش‌های زيستی اين گونه موجب میگردد که مشارکت و توانمندسازی جوامع محلی هم راستا با ساير برنامه‌های حفاظتی نقش بسزايی در حفاظت موثر و بقای تنها لاک‌پشت لاک نرم ايران داشته باشد. بنا بر عقيده بسياری از حاميان محيط زيست، حفاظت از حيات وحش به نتيجه نمی رسد مگر اينکه مردم محلی به عنوان بخشی جدايی ناپذير در برنامه ريزی های حفاظتی مشارکت فعال داشته باشند.

آگاهسازی عمومی و حفاظت مشارکتی از لاک پشت فراتی در استان خوزستان

در اين راستا طرح آموزش مردم محلی در ارتباط با حفاظت از لاک پشت فراتی در استان خوزستان، شهرستان دزفول و در روستاهای شهيد بهشتی، سيد نور و شهيد کريمی در نزديکی پارک ملی و منطقه حفاظت شده دز توسط موسسه خزنده شناسان پارس با حمايت مالی برنامه کمک‌های کوچک به عنوان بخشی از تسهيلات محيط زيست جهانی برنامه عمران سازمان ملل از سال 1389 تا 1393 و برای دو گروه از مردم محلی شامل ماهی گيران و دانش آموزان به عنوان گروه‌های اصلی هدف انجام شد. با توجه به ضرورت شناخت از منطقه و ساختارهای محلی براي شروع کار و انتخاب محدوده طرح، از همکاری و همفکری و پيشنهادهای مردم محلی علاقمند نيز کمک گرفته شد. در جريان اين طرح گروه‌های مختلف بومی در شهرستان دزفول با تيم اجرايی اين طرح همگام شدند تا با همراهی و همکاری خود در فعاليت‌های آگاه‌سازی و حفاظتی لاک‌پشت فراتی مشارکت کنند. اين گروه‌ها عبارتند از:
ادارات و سازمان‌های دولتی مانند سازمان محيط زيست، محيط‌بانان مناطق حفاظت شده دز و کرخه
آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری
مؤسسات غيردولتی زيست محيطی
دانشگاهيان واحد علوم و تحقيقات خوزستان
ماهی گيران
دانش آموزان
آموزش دانش آموزان يکی از بخش‌های اصلی فعاليت‌های طرح بود که در دو مقطع دبستان و راهنمايی در روستاهای روستاهای «شهيدبهشتي»، «سيدنور» و «شهيد کريمي» شهرستان دزفول با هدف ارتقاء سطح دانش کودکان و نوجوانان در ارتباط با حفاظت از این گونه در معرض خطر انقراض برگزار شد و معلمان اين مدارس نيز به صورت داوطلبانه در اغلب کلاس‌ها حضور يافتند. همچنين از فعاليت‌های اين طرح می توان به برگزاری کارگاه‌هايی با هدف معرفی روش‌های مجاز و غيرمجاز صيد در شهرستان دزفول براي ماهی گيران جهت ترغيب ماهی گيران منطقه برای استفاده از روش‌های اصولی صيد اشاره نمود. برگزاری مسابقه نقاشی و هنرهای دستی در ارتباط با حفاظت از لاک‌پشت فراتی، برگزاری جشن روز زمين‌پاک و اهدای جوايز مسابقه حفاظت از لاک‌پشت فراتی، تهيه، چاپ و ارسال بروشورهای آگاه‌سازی لزوم حفاظت از فراتی با همکاری مستمر اداره آموزش و پرورش دزفول به بيش از 314 مدرسه دبستان و راهنمايی شهرستان دزفول بخشی ديگر از فعاليت‌های اين طرح بوده است. تهیه مستند زندگی با کرخه به کارگردانی پرهام دیباج، طراحی و همچنین چاپ پوستر نحوه شناسایی لاک پشت فراتی از لاک پشت لاک نرم چینی با همکاری موزه حیات وحش داراباد و انجمن علمی-دانشجویی بیماریهای حیوانات خانگی غیرمعمول و حیات وحش دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران از دیگر فعالیت های انجام شده در راستای حفاظت این گونه در معرض خطر انقراض در کشور است.

آگاهسازی عمومی و حفاظت مشارکتی از لاک پشت فراتی در استان خوزستان
افزایش مشارکت عمومی و محلی در حفاظت از لا ک پشت فراتی
فاز دوم طرح حفاظتی مشارکتی با عنوان: افزایش مشارکت عمومی و محلی در حفاظت از لاک پشت فراتی در شهرستان های دزفول و شوش توسط موسسه خزنده شناسان پارس از پاییز 1394 آغاز شده است. تشکیل کارگروه لاک پشت فراتی در استان خوزستان با همکاری اداره محیط زیست شهرستان دزفول و اداره کل محیط زیست خوزستان از مهمترین فعالیت های این مرحله از طرح است.

افتخارات و اهمیت این طرح حفاظتی:
- موسسه خزنده شناسان پارس برای انجام این طرح برگزیده نخستین جشنواره تجربیات موفق سمن های محیط زیستی کشور در سال 1395 شد. در این جشنواره که به پیشنهاد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کلید خورده بود از میان صد و نه تجربه ارسالی به دبیرخانه جشنواره، از سی و پنج تجربه برگزیده تقدیر شد. طرح حفاظت از لاک پشت فراتی موسسه خزنده شناسان پارس در میان طرح های انتخاب شده قرار گرفت. نخستین جشنواره تجربه های موفق سمن های محیط زیستی، گردشگری پایدار و انجمن های دانشجویی کشور با هدف شناسایی، معرفی و قدردانی از تجربه‌ها، اقدام‌ها و عملکردهای موفق یازدهم آبان نود و پنج در سالن همایش های بین المللی سازمان محیط زیست تهران برگزار شد.
- تشکیل اولین کارگاروه حفاظت از لاکپشت فراتی (لازم بذکر است این فعالیت برای اولین بار در خاورمیانه اتفاق افتاده است.) بعنوان اولین کارگروه تخصصی حفاظت از یک گونه خزنده و دوزیست در کشور ایران.
- استمرار این طرح حفاظتی مشارکتی با کمک نیروهای داوطلب و بدون دریافت بودجه از سازمان حفاظت محیط زیست (برای مدت هفت سال متمادی) لازم به ذکر است این طرح همچنان ادامه دارد.

آگاهسازی عمومی و حفاظت مشارکتی از لاک پشت فراتی در استان خوزستان

گونه ی سمندر امپراطور با نام علمي Neurergus kaiseri يکی از هفت گونه سمندر شناخته شده در ايران است، از اين جنس تا کنون چهار گونه در دنيا شناسايی گرديده که سه گونه متعلق به رشته کوه زاگرس و زيستگاه گونه چهارم نيز در ادامه رشته کوه زاگرس در برخورد با کوهستان هاي شرق آناتولی در ترکيه می باشند. اين جانور با نام هاي سمندر لرستانی، سمندر امپراتور، سمندر قيصری (قمصری) و يا نام های محلی "حاجی باريک آب" شناخته می شود که از نظر کارشناسان کلمه حاجی در اول نام نشانه احترام و نوعی تقدس براي اين گونه است و حتی در نزديکی مکان زيارتی شاهزاده احمد در استان خوزستان آن را "وقفی" نيز می گويند که باز شايد بنابر پيشينه تاريخی که در ايران وجود دارد اين نام ها ريشه در باورهای محلی و فرهنگی دارد. در حال حاضر زيستگاه اين گونه در کل دنیا محدود به قسمت کوچکی ازکوهستان های جنوب رشته کوه زاگرس است که غالبا دارای پوشش گياهی بلوط و پسته وحشی هستند می باشد و در مسير جويبارها، چشمه ها و در زير آبشارها زندگي می کند. دلايل متعددی باعث از بين رفتن جمعيت اين گونه در ايران است که می توان به موارد زير اشاره کرد؛
•    نخست تخريب زيستگاه ها توسط انسان، مانند؛ از بين رفتن جنگل ها در اثر احداث جاده و متعاقب آب هجوم ادوات کشاورزی و قطع درختان و جنگل در زاگرس.
•    استفاده بيش از ظرفيت از منابع آبی و يا آلودگی های ناشي از حضور دام و انسان در طبيعت.
•    محدود بودن زيستگاه‌ های مناسب که باعث می گردد در اثر عوامل طبيعی از قبيل خشکسالی های چند سال گذشته، جمعيت گونه دچار کاهش ناگهانی شود. همچنین اين مورد در زمان بروز آلودگی ها شديدتر و سريع تر خواهد بود و می تواند منجر به انقراض گونه در محيط طبيعی گردد.
•    نهايتاً مهم ترين عامل تهديد برداشت سمندرها به عنوان حيوان خانگی يا آکواريومی توسط دو گروه سودجويان بصورت آگاهانه برای فروش در داخل يا خارج از کشور و گردشگران بصورت تفننی و نا آگاهانه است که بزرگترين تهديد برای اين موجود به حساب می آيد.

آموزش مردم محلی در ارتباط با حفاظت از سمندر امپراطور
طرح حفاظت از سمندر امپراطور (سمندر کوهستاني لرستان) با حمايت مالی برنامه کمک های کوچک تسهيلات محيط زيست جهانی برنامه توسعه عمران سازمان ملل متحد (UNDP-GEF/SGP) و با حمايت و همکاری ادارات کل حفاظت محيط زيست استان های خوزستان، لرستان و تهران از بهار سال 1389 توسط کارشناسان مؤسسه خزنده شناسان پارس با هدف آموزش مردم محلی مناطق در جهت آگاه سازی عمومی براي حفاظت مشارکتی بوميان در سطح محدوده پراکنش و همچنين مراکز اصلی فروش اين گونه در حال انجام است. آموزش دانش آموختگان رشته محيط زيست و همچنين ساير علاقمندان به طبيعت، برگزاری کارگاه کارگاه های مرتبط توسط موسسه خزنده شناسان پارس و اطلاع رساني و هشدار در زمينه ممنوعيت خريد و فروش سمندر امپراطور (سمندرکوهستانی لرستان) در سطح شهرهای بزرگ و کلان شهرها در جهت کاهش تمايل به خريد در جمع دوستداران حيوانات، همچنین آموزش چهره به چهره فروشندگان سطح شهر بویژه مراکز اصلی فروش و همچنين همکاری در جمع آوري سمندرهای موجود در اسارت که از زيستگاه طبيعی جدا شده اند از فعالیت های طرح حفاظت از سمندر است. با توجه به اينکه خريد و فروش «سمندر امپراطور» يا همان «سمندر کوهستانی لرستان» برای سفره‌های هفت‌سين ايرانی چند سالی است که به غلط رواج پيدا کرده است. متأسفانه هر ساله در اواخر اسفندماه و با نزديک شدن به ايام نوروز سمندر امپراطور در بازار شهرهای مختلف مخصوصاً تهران عرضه و مردمی که در مورد اهميت اين گونه و وضعيت حفاظتی آن بی اطلاع هستند اقدام به خريد سمندر می نمایند، بنابراين تمرکز فعاليت های آگاهسازی و اطلاع رسانی اين موسسه در استان تهران در ماه های پايانی سال و همچنين فروردين ماه بوده است.

آموزش مردم محلی در ارتباط با حفاظت از سمندر امپراطور

بخشی از فعالیتهای این طرح به شرح زیر است:
- نصب و پخش پوستر در مراکز فروش ماهی های زينتی، اطلاع رسانی و نصب پوستر در مراکز فروش وآموزش رو در رو به خريداران حيوانات خانگی
- فعالیت های آگاهسازی و اطلاع رسانی در زمینه ممنوعیت خرید و فروش گونه در استان با همکاری گارد محیط زیست تهران
- برگزاری کارگاههای آموزشی حفاظت از سمندر امپراطور برای داوطلبين از بهمن ماه 1391 تا بهمن ماه 1394
- اطلاع رسانی در مراکز فروش ماهی در شهرستان دزفول با همکاری تشکل زیست محیطی آوان سبز
- آموزش کودکان و توزیع بروشور و پوستر در مهد کودک ها و مدارس و مراکز خرید استان تهران و شهرستان دزفول
- تهیه و اکران فیلم مستند فرمانروای زاگرس به کارگردانی پرهام دیباج در روز جمعه 23 مرداد 1394 در پردیس سینمایی قلهک تهران
از دیگر فعالیت های این طرح توسط موسسه خزنده شناسان پارس است.